بیماری ام اس (ms) چیست؟ علائم و انواع آن
بیماری ام اس (ms) چیست؟
بیماری ام اس یا مالتیپل اسکلروزیس (MS) جزو گروه بیماری های “خودایمن” محسوب می شود که در آن سیستم ایمنی فرد اشتباهاً سیستم عصبی مرکزی (شامل مغز و نخاع) را هدف حملات خود قرار می دهد در نتیجه این حمله، در داخل سیستم عصبی، واکنش های التهابی به وجود می آید که نهایتاً سبب تخریب برخی قسمت ها بخصوص غلاف میلین می شود (غلاف میلین پوشاننده رشته های عصبی است و سلامت آن برای سرعت بخشیدن به انتقال پیام های عصبی لازم است).
در این بیماری ، میلین اعصاب مرکزی (مغز و نخاع) دچار التهاب و تخریب میشود. از بین رفتن میلین‌ها باعث میشود اعصاب که در بدن وظیفه انتقال پیام‌ها را بر عهده دارند نتوانند به درستی پیام را منتقل کنند و مغز، قدرت کنترل خود را بر روی اندام‌ها را از دست میدهد. بسته به این که پلاک‌ها در کدام قسمت دستگاه عصبی مرکزی باشند، نشانه‌های بیماری متفاوت خواهد بود.
فاکتورهای ایمونولوژیک
امروزه می دانیم آنچه در بیماری ام اس و سایر بیماریهای خودایمن روی می دهد در واقع پاسخی غیر طبیعی از جانب سیستم ایمنی است که موجب ایجاد التهاب و آسیب بخش هایی از بدن می شود.
در این بیماری سیستم عصبی است که آسیب می بیند به ویژه غلاف میلین (غلاف پوشاننده رشته های عصبی)، خود رشته های عصبی و حتی سلولهای سازنده میلین. در سالهای اخیر متخصصین توانسته اند سلول های ایمنی که به سیستم عصبی حمله می کنند، برخی فاکتورهایی را که سبب پاسخ غیر طبیعی این سلول ها می شوند و حتی روند پاسخ غیر طبیعی سیستم ایمنی را شناسایی کنند.
فاکتورهای محیط
هیچ فاکتور مشخصی به تنهایی عامل ایجاد کننده ام اس شناخته نشده بلکه چند فاکتور متفاوت متهم هستند که در بروز بیماری، نقش دارند. این فاکتورها عبارتند از:
عوامل جغرافیایی
به نظر می رسد ام اس در مناطقی از دنیا که از خط استوا دورتر هستند بیشتر بروز می کند. در این رابطه دانشمندان عواملی همچون سن، جنس و نژاد را مورد توجه قرار داده اند و ژنتیک هر منطقه، عوامل عفونی موجود در هر ناحیه و الگوهای مهاجرت را نیز مدنظر قرار داده اند.
ویتامین D
شواهد فزاینده ای نشان می دهد که ویتامینD نقش مهمی در بیماری ام اس بازی می کند. بعضی محققین باور دارند که مواجهه با آفتاب (منبع طبیعی ویتامینD) ممکن است علت تفاوت شیوع ام اس درمناطق شمالی و جنوبی کره زمین باشد. افرادی که در نزدیکی خط استوا زندگی می کنند بیشتر در معرض آفتاب هستند و سطح ویتامینD بالاتری دارند و از آنجا که می دانیم این ویتامین بر روی سیستم ایمنی به گونه ای موثر است که بدن را در مقابل بیماری های خودایمن محافظت می کند شاید این مسئله شیوع کمتر ام اس در این مناطق را توجیه کند.
مصرف دخانیات
شواهد علیه مصرف دخانیات در بیماری ام اس نیز رو به افزایش است. مطالعات نشان می دهد دخانیات، احتمال ابتلاء افراد را به ام اس بالا می برد، شدت بیماری را افزایش می دهد و پیشرفت بیماری را نیز تسریع می کند. خبر خوب اینکه به نظر می رسد توقف مصرف سیگار –چه قبل و چه پس از شروع ام اس- با پیشرفت آهسته تر بیماری همراه است.
چاقی
مطالعات متعددی نشان داده است که چاقی در دوران کودکی و نوجوانی بخصوص در دخترها ریسک ابتلا به ام اس را در سالهای آینده زندگی افزایش میدهد. مطالعاتی هم نشان داده اند که چاقی در سنین جوانی هم می تواند همین اثر را داشته باشد. از طرفی چاقی ممکن است سبب تشدید التهاب و فعالیت ام اس در مبتلایان شود.
فاکتورهای عفونی
بسیاری از ویروس ها و باکتری ها از جمله ویروس سرخک، هرپس تیپ6، ویروس EBV و میکروب کلامیدیا پنومونیه مورد بررسی قرار گرفته اند. در سال های اخیر ویروس EBV، بیش ازهمه، مورد توجه قرار گرفته است. (این ویروس عامل بیماری منونوکلئوز عفونی است). شواهد فزاینده ای نشان داده است که آلودگی قبلی با این ویروس می تواند در ابتلا به ام اس نقش داشته باشد.
فاکتورهای ژنتیک
امروزه تصور می شود که بیماری ام اس ارثی نیست به این معنا که این بیماری از نسلی به نسل دیگر منتقل نمی شود. با این حال به نظر می رسد یک ویژگی ژنتیک باید وجود داشته باشد که فرد را مستعد ابتلا به ام اس می کند.
این تفکر از آنجا ریشه گرفته است که احتمال بروز ام اس در دوقلوهای تک تخمی خیلی بالاتر از جمعیت معمولی است و اینکه بستگان درجه یک مبتلایان نیز با ریسک بالاتری به این بیماری ابتلا پیدا می کنند.
باورهای اثبات نشده در مورد علت ام اس
زندگی با سگ یا دیگر حیوانات خانگی
چند سال قبل این تصور ایجاد شد که ویروسی که ناقل آن سگ ها هستند بنام canine distemper می تواند علت بیماری ام اس باشد. اما تحقیقات این مسئله را رد کرد.
ابتلا به آلرژی
در حال حاضر شواهدی وجود ندارد که ام اس ناشی از واکنش به یک عامل آلرژی زاست. اصولا آلرژی ها در جامعه شایع هستند و ممکن است یک فرد هم آلرژی داشته باشد هم ام اس بدون اینکه رابطه ای بین آنها وجود داشته باشد.
مواجهه با فلزات سنگین
هرچند مسمومیت با فلزات سنگین نظیر جیوه، سرب و منگنز به سیستم عصبی آسیب می رساند، اما فرم این آسیب و نمای بالینی ایجاد شده با بیماری ام اس متفاوت است. در حال حاضر شواهدی وجود ندارد که مواجهه با فلزات سنگین، سبب ایجاد بیماری ام اس می شود.
ضربه های وارد شده به سیستم عصبی
نقش ضربه در ایجاد ام اس و یا بروز حملات بعدی بیماری سالها مورد اختلاف نظر دانشمندان بود. اما تحقیقات نشان داده است که ارتباطی بین ضربه و شروع ام اس و یا پیشرفت آن وجود ندارد.
چه کسانی احتمال ابتلاء به بیماری ms بالاتری دارند؟
در سراسر دنیا به نظر می رسد حدود 2.3 میلیون نفر مبتلا به این بیماری هستند. ضمن اینکه می دانیم بیماری مسری نیست و مستقیما هم به ارث نمی رسد، اما به نظر می رسد فاکتورهایی وجود دارند که نحوه توزیع بیماری را در سراسر جهان تحت تأثیر قرار می دهند و شاید نهایتا همین مسئله کمک کند که علت بیماری مشخص شود.
این فاکتورها عبارتند از جنس، ژنتیک، سن و جغرافیای مناطق و ویژگی های نژادی . مطالعه تمام این عوامل در دانشی می گنجد به نام “اپیدمیولوژی“. اپیدمیولوژی دانشی است که احتمال وقوع بیماری، نحوه توزیع آن و کنترل احتمالی بیماری ها و سایر فاکتورهای مرتبط با سلامت انسان را مورد بررسی قرار می دهد. مطالعات اپیدمیولوژیک در بیماری ام اس پیچیدگی هایی دارد که گاها کار را دشوار می سازد اما با همه این دشواری ها لحظه ای متوقف نشده و نخواهد شد.
نتایج مطالعات اپیدمیولوژیک ام اس
سن
در بیشتر مبتلایان به ام اس سن شروع بیماری بین 20 و 50 سال است. اگرچه ام اس می تواند در کودکان و یا بالغین مسن تر هم روی دهد.
عوامل جغرافیایی
عموما ام اس در نواحی دور از خط استوا شایع تر است . با این حال در یک منطقه با فاصله مشابه از خط استوا میزان شیوع بیماری یکسان نیست.
مثلا ام اس در برخی کشورها نظیر رومانی، نروژ و نیوزیلند تقریبا دیده نشده و این بیانگر این مسئله است که نژاد و جغرافیا به طریق پیچیده ای که نمی دانیم، با یکدیگر تداخل می کنند و میزان شیوع را تعیین می کنند.
مهاجرت
از یک منطقه جغرافیاییبه منطقه دیگر نیز به نظر می رسد ریسک ابتلاء به ام اس را تحت تأثیر قرار می دهد بطوریکه ممکن است ریسک را بالاتر از منطقه مورد مهاجرت ببرد و یا پائین تر. گروهی که در سنین اوایل کودکی مهاجرت کرده باشند ریسک ابتلا خودشان برابر ریسک منطقه مورد مهاجرت می شود اما آنها که در سنین بالاتر مهاجرت می کنند ریسک ابتلاءشان مشابه منطقه قبل از مهاجرت است. این تغییر نه برای خود فرد بلکه برای نسل بعدی به وقوع می پیوندد.
اگرچه رابطه پیچیده ای بین فاکتورهای محیطی و ژنتیک وجود دارد و نهایتا تداخل این دو ریسک ابتلاء را تعیین می کنند اما به نظر می رسد که مواجهه با برخی عوامل محیطی در سنین کودکی به شرط وجود عوامل ژنتیک خاص، فرد را مستعد ابتلاء به ام اس می کند.
جنس
ام اس حداقل دو تا سه برابر در خانم ها شایع تر است و این نشانگر آن است که احتمالا هورمون ها هم نقشی در ابتلاء به ام اس دارند. این نسبت بر اساس مطالعات جدید به سه تا چهار برابر هم رسیده است.
ژنتیک در بیماری ام اس
فاکتورهای ژنتیک نقش بسیار مهمی در تعیین این که چه کسانی استعداد ابتلاء به ام اس را دارند، ایفا می کنند. شواهدی که برای این ادعا وجود دارد عبارتند از:
- بطور متوسط در ایالات متحده از هر 750 نفر یک نفر (0/1 %) به ام اس مبتلا می شوند.
- برای وابستگان درجه یک فرد مبتلا به ام اس شامل فرزندان، خواهر و برادرها و یا قل دوم دوقلوهای دو تخمی این احتمال به %5-5/2 افزایش می یابد. در فامیل هایی که چند فرد مبتلا به ام اس دارند این ریسک بازهم بالاتر می رود.
- در دوقلوهای تک تخمی (مشابه)، در صورت ابتلا یکی از آنها به ام اس، احتمال ابتلاء دیگری به 25% افزایش می یابد. همین جا مشخص می شود که عوامل ژنتیک هم به تنهایی تعیین کننده ریسک نیستند.
تحقیقات نشان داده است که ام اس در اغلب نژادها روی می دهد از جمله نژاد آفریقایی، آمریکایی، آسیایی . . . اما بیشترین شیوع در میان نژاد کاکاسین اروپای شمالی گزارش شده است.
انواع مختلف ام اس
از آنجا که بیماری ام اس از نظر علائم، فرم حملات، شدت حملات، میزان بهبودی علائم پس از حملات، سیر بیماری و پاسخ به داروها، بسیار متفاوت است در دنیا به “بیماری هزار چهره” معروف است و به همین دلیل قابل پیش بینی نیست که در هر فرد مبتلا، چه رفتاری را نشان خواهد داد. با این حال و به طور کلی چهار نوع مختلف برای بیماری توصیف شده است.
فرم عود کننده – بهبود یابنده (RRMS)
این فرم مشخص میشود با دوره های عود علائم (که به آن حمله بیماری می گوئیم) که به تدریج بطور کامل یا نسبی بهبود می یابند و در واقع فرد وضعیت با ثباتی دارد تا وقوع حمله بعدی
پیشرونده ثانویه (SPMS)
در این فرم فرد ابتدا حملاتی را تجربه می کند و در فواصل حالت ثابتی دارد اما پس از مدتی تعداد حملات کم می شود ولی در فواصل حملات حالت با ثباتی ندارد و علائم در بین دو حمله به تدریج بدتر می شودو در نهایت حمله ها بطور کامل متوقف می شوند ولی بیماری آرام آرام پیشرفت می کند.
فرم پیشرونده اولیه (PPMS)
در این فرم حملات یا اصلا وجود ندارد و یا فقط در شروع بیماری یک حمله روی داده ولی پس از آن بیماری به تدریج پیشرفت می کند و علائم بدتر میشوند.
فرم پیشرونده حمله ای (PRMS)
بیماری از ابتدا و به آرامی پیشرفت داشته اما حمله ها هم گهگاه روی داده است.
در اینجا لازم است با عبارت “فرم ایزوله بالینی ام اس” آشنا شوید. این گروه از مبتلایان در واقع برای اولین بار علائم عصبی را تجربه کرده اند و شاید بتوان با اقدامات درمانی بیماری را در همین مرحله نگه داشت و جلوی وقوع حملات بعدی را گرفت.
علائم بیماری ام اس
علائم ام‌اس گسترده بوده و بسته به ناحیه تخریب‌شده و میزان تخریب متغیر است. یک بیمار ام‌اس ممکن است فقط خستگی و بی‌حسی را تجربه کند و در یک بیمار دیگر، علائم تا اختلال جدی حرکتی پیش برود.
شایع‌ترین نشانه‌های ام‌اس این موارد هستند:
- احساس خستگی
- اختلالات احساسی، شناختی و حافظه
- دشواری بلع
- سرگیجه و عدم تعادل و هماهنگی در راه رفتن
- اختلالات جنسی
- اختلالات تکلم: عدم هماهنگی بین کلمات در سخن گفتن، بریده بریده صحبت کردن، کاهش سرعت تکلم
- اختلال در کنترل ادرار و مدفوع
- تاری دید، دوبینی
- ضعف و گرفتگی‌های عضلانی و اسپاسم یا لرزش
- افسردگی
مشاهده‌ی این نشانه‌ها به معنی این نیست که صد درصد مبتلا به بیماری ام‌اس هستیم. گاهی این علائم در افراد سالم هم دیده میشود. پس بهترین کار این است که نشانه‌های ام‌اس را جدی بگیریم و به پزشک متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنیم.
انواع درد در بیماری ام اس
درد، در این افراد دو نوع است:
- اولیه: که مربوط به خود بیماری است.
- ثانویه: که به خاطر عوارض بیماری است، مثلا به خاطر ضعف عضلات پا در حین راه رفتن، فشار مضاعفی بر روی مفاصل وارد میشود که باعث درد میشود.
تفاوت اختلالات جنسی در مردان و زنان مبتلا به ام اس
5 اختلالات جنسی در زنان
- افزایش علائم بیماری در دوران قاعدگی: علائم ضعف، درد، بی‌حالی و افسردگی در این دوره تشدید میشود.
- کاهش میل جنسی
- کاهش دفعات و شدت رسیدن به اوج لذت جنسی
- خشکی واژن
- احساس درد حین رابطه جنسی
5 اختلال جنسی در مردان
- اختلال انزال
- مشکل در بدست آوردن و حفظ نعوظ
- کاهش حس آلت تناسلی
- مشکل در رسیدن به ارضاء جنسی یا ارگاسم
- از بین رفتن میل جنسی
تشخیص بیماری ام اس
برای تشخیص صرفا باید به پزشک متخصص مراجعه کرد تا براساس علائم و معاینه بالینی تشخیص میدهد.
مشکلات بینایی
اولین نشانه این بیماری برای حدود یک نفر از هر چهار نفر بیمار، ایجاد اختلال در وضعیت بینایی است. در این حالت درد در پشت چشم ها احساس شده و گاهی اوقات فرد بیمار بخشی از قدرت بینایی خود را از دست می دهد. این شرایط معمولاً فقط بر یک چشم تاثیر می گذارد. علائم چشم دیگر در این حالت می تواند شامل دید تار یا دید دوگانه باشد.
مشکلات احساسی و افسردگی
در این شرایط بیمار ممکن است به سادگی و حتی بدون دلیل به خنده افتاده یا گریه کند. علاوه بر این، افراد مبتلا به این بیماری با علائم افسردگی یا تشویش در برخی مراحل بیماری مواجه می شوند.
درد
افراد مبتلا به این بیماری با دو نوع اصلی درد مواجه می شوند. درد نوروپاتیک اولین نوع دردی است که بیمار به خاطر آسیب وارد شده به فیبرهای عصبی آن را تجربه می کند. این شرایط می تواند باعث ایجاد درد به صورت تیر کشیدن یا احساس سوزش بر روی بخش های مختلف پوست شود. علاوه بر این ممکن است این آسیب دیدگی باعث حساسیت بیش از حد پوست در بعضی بخش های آن شود. نوع دیگر درد معمولاً درد اسکلتی عضلانی است که امکان مشاهده آن در عضلات آسیب دیده به خاطر اسپاسم یا تشنج وجود دارد.
اسپاسم عضلات و تشنج
در این شرایط ممکن است بعضی عضلات دچار اسپاسم شوند. اسپاسم معمولاً به خاطر وارد شدن آسیب به عصب هایی که پیام های مغزی را به این عضلات می رسانند، ایجاد می شود. بعضی از عضلات ممکن است در این حالت کوتاه (منقبض) و محکم شده و به این ترتیب حرکت آنها دشوار گردد. در اصطلاح به این شرایط تشنج گفته می شود.
در صورت مشاهده علائم ام اس به چه متخصصی مراجعه کنیم؟
اگر این علائم را در خود دیدید، به متخصص مغز و اعصاب که در درمان ام اس تخصص (فلوشیپ ام اس) دارد، باید مراجعه کنید.
راه های پیشگیری از ام اس
- مصرف ویتامین ها از جمله ویتامین D
- کنترل استرس
- مصرف ماهی
- مصرف قهوه
- ورزش کردن
- پرهیز از مصرف دخانیات
- گنجاندن مواد غذایی فیبردار در برنامه غذایی
با تشکر از اینکه با ما همراه بودید نظرات و سوالات خود را در مورد بیماری ام اس MS در انتهای همین صفحه برای ما کامنت کنید
ویرایش شده توسط خانم پریا زندی
دیدگاهتان را بنویسید